چگونگی تنظیم اسناد شرعی،‌ ملی و حقوقی در دوره‌ی صفوی و قاجار

چگونگی تنظیم اسناد شرعی،‌ ملی و حقوقی در دوره‌ی صفوی و قاجار
وجیزه گزیده‌ای است از منشآتی که در کارهای اداری، حقوقی، خانوادگی و امور مشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد.از این دست کتابها در ادب پارسی فراوان است و بارها در باره آنها سخن گفته شده است. کتاب وجیزه یکی از آن جمله است که با ذوق نویسنده از منابع درجه اول انتخاب شده و هدف آن علی الاصل، آموزش نگارش نامه های شرعی و حقوقی بوده است...
وجیزه گزیده‌ای است از منشآتی که در کارهای اداری، حقوقی، خانوادگی و امور مشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از این دست کتابها در ادب پارسی فراوان است و بارها در باره آنها سخن گفته شده است. کتاب وجیزه یکی از آن جمله است که با ذوق نویسنده از منابع درجه اول انتخاب شده و هدف آن علی الاصل، آموزش نگارش نامه های شرعی و حقوقی بوده است. این متن‌ها، دست کم سه فایده مهم دارد. نخست این که اساساً نظام اداری و دبیری ما به چه صورت بوده و از لحاظ حقوقی بر اساس چه قوانین و در چه قالب هایی اسناد اداری و حقوقی تنظیم می شده است. دوم، فواید جنبی آنها از نظر تاریخی و اجتماعی و حتی رجالی است. سوم، بحث ادبیات فارسی است که از جنبه های مختلف در این قبیل متون قابل بررسی است؛ به خصوص در آثاری با جنبه ادبی ویژه،  که از آن جمله باید به مناکحه نامه ها اشاره کرد.
در همان نسخه ای که منشأت سلیمانی وجود داشت (و آن نسخه به شماره 1/8895 [فهرست:29/254 ـ 256] در کتابخانه مجلس نگهداری می شود)، نسخه مهم دیگری در همان موضوع با عنوان وجیزة التحریر وجود دارد.
نسخه که از پایان منشأت در صفحه 198 آغاز شده و تا صفحه 356 ادامه می یابد، در انتهای آن یک رساله با عنوان صیغ العقود هست که به گفته نویسنده اساس آن از رساله مجلسی گرفته شده و دو صفحه ای مطلب از مؤلف هم بر آن افزوده شده و نسخه در صفحه 365 پایان پذیرفته است.
رساله وجیزة التحریر در سال 1245 توسط محمد بن سبز علی اصفهانی گردآوری شده است. او در مقدمه خود را « بنده جانی ابن سبز علی، محمد الاصفهانی» نامیده است. ملامحمد شخص ادیبی بوده و اشعاری هم داشته است که آقابزرگ به استناد آنچه در مجله یادگار بوده، از دیوان او یاد کرده است. اما نسخه وجیزه برای آقابزرگ شناخته شده نبوده است.
آقابزرگ ذیل عنوان دیوان صفایی اصفهانی نوشته اند: «نام او ملامحمد بن سبزعلی اصفهانی است. او در حساب و موسیقی مهارت داشته و بعد از مجمر اردستانی در 1225 درگذشته است.
با مراجعه به مجموعه های منشآت می توان دریافت که این آثار تا چه اندازه در واگو کردن تاریخ اجتماعی ایران اهمیت دارد. با این حال در مجموعه حاضر، موارد خاصی یافت می شود که کمتر در متون دیگر آمده است. چند نمونه از این موارد بدین شرح است:
چندین متن در ارتباط با خرید و فروش غلام
چندین مورد توبه نامه در این مجموعه وجود دارد که نشان می دهد نگارش این متن ها نیز حتی اگر زیاد نبوده، اما وجود داشته و آداب و صیغه شرعی خاص خود را داشته است.  
آموزش نگارش متن استفتاء از علما نیز در چندین مورد آمده و حتی در یک مورد که در باره حکم دیه است.
نیابت زیارت مکه و مشهد از جمله مواردی است که نیاز به نگارش متن تعهدنامه داشته و ضمن آن شروط زیارت هم معین شده است.  
 یکی از جالب ترین نکات قسم دادن افراد یهودی است که واقعاً خواندنی است که یهودیان را به چه چیزهایی قسم می دادند.
چندین مناکحه نامه در این مجموعه وجود دارد که به لحاظ ادبی بسیار عالی و زیبا و حاوی نثرهای سنگین است، متن هایی که حاصل تلاش ادبی برخی از بهترین دبیران این دوره در شهر اصفهان است.
اطلاعات اجتماعی و شغلی نیز در این نامه ها فراوان و نیازمند استخراج منظم و هدف دار است.
«وجیزه‌التحریر: در چگونگی تنظیم اسناد شرعی، ملی و حقوقی در دوره ی صفوی و قاجار» نگاشته‌ی محمدبن سبزعلی اصفهانی (متوفای پس از 1259) به کوشش رسول جعفریان در 195 صفحه از سوی انتشارات مورخ در قم در سال 93 منتشر شده است.
شماره ثبت این کتاب در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی 524472 می‌باشد.
+ سه‌شنبه ۲۴ تیر ۱۳۹۳ ساعت ۲۲:۰۸
نظر شما
نام:
ایمیل : * نمایش داده نمی‌شود
نظر شما: