مراسم بزرگداشت مرحوم استاد دکتر لطف‌الله هنرفر

در این مراسم که با حضور اساتید و برجستگان علم و ادب برپا شد، دکتر مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخرفرهنگی، دکتر حسین میرجعفری، دکتر جواد نیستانی، دکتر علی‌اکبر جعفری (اساتید برجسته دانشگاه اصفهان) و دکتر محمد موقتیان استاد دانشگاه و مولوی‌پژوه به ایراد سخنرانی پرداختند.
در این همایش دکتر محقق ضمن خیرمقدم به میهمانان گرامی اظهار داشت: حضور در این گونه مجالس نشانه علاقه به علم و دوستی با عالم است. دوستی به استاد، محقق و باستان‌شناس برجسته که ما چند سال پیش مقدمات برگزاری این مجلس را با کوشش آقای دکتر نصیری فراهم کرده بودیم، اما متأسفانه این امر تحقق نیافت تا به امروز که ایشان دار فانی را وداع گفته و ما از وجود ایشان محرومیم.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: ما امروز در اینجا جمع شدیم تا از طریق برخی از دوستان و شاگردانی که آشنایی نزدیکتری با ایشان داشته‌اند با فضایل ایشان بیشتر آشنا شویم.
از دیگر سخنرانان این مراسم دکتر حسین میرجعفری بود. وی ابتدا درباره آغاز همکاری خود با دکتر هنرفر گفت: من از اولین روز استخدام در دانشگاه اصفهان یعنی مهرماه سال 1352 در خدمت استاد هنرفر بودم. آن زمان ایشان مدیریت گروه تاریخ را به عهده داشتند.
وی دکتر هنرفر را در زمره نخستین فارغ التحصیلان دکترای تاریخ دانشگاه تهران دانست که در سال 1341 همراه دکتر باستانی پاریزی و دکتر اسماعیل رضوانی تاریخ دانشگاه تهران موفق به اخذ مدرک دکترا شد و بعد از سال 1331 تا 1339 ضمن تدریس مامور خدمت در اداره باستان شناسی گردید و منشاء خدمات علمی و ارزنده‌ای در این موسسه شد .
استاد میرجعفری تلاش دکتر هنرفر را در جهت حفظ و مرمت آثار تاریخی اصفهان و ثبت و ضبط کتیبه های تاریخی و تکمیل آن در ابنیه و آثار تاریخی اصفهان در زمره خدمات برجسته ایشان برشمرد و افزود: عضویت در انجمن آثار ملی شورای حفاظت آثار تاریخی اصفهان و کنگره جهانی ایران شناسان و نیز مدیریت اداره باستانشناسی و نیز مذیریت اداره باستانشناسی اصفهان این فرصت را فراهم آورد که پس از سال‌ها پژوهش کتابخانه ای و تحقیق و تفحص میدانی و ملاحظه نقطه به نقطه آثار تاریخی ارزشمند اصفهان و تماس دائمی و مصاحبه با معماران و استادکاران بناهای تاریخی کتاب ارزشمند گنجینه آثار تاریخی اصفهان را منتشر کند که در همان سال انتشار یعنی 1344 برنده جایزه اول بهترین کتاب سال شد. کار عظیمی که دکتر هنرفر با شکیبایی و دقت تمام در ارائه کتاب به یادماندنی (گنجینه آثار تاریخی اصفهان ) انجام داد مورد تحسین اصفهان شناسان داخلی و خارجی قرار گرفته و الگویی روشن برای دوستداران علم و تاریخ و ادب و هنر شد .
دکتر میر جعفری ارزش فوق‌العاده کتاب را در تحقیق جدی دانست که استاد برای اولین بار درباره کتیبه های منقر برروی آثار و بناهای تاریخی اصفهان انجام دادند. وی در ادامه گفت: استاد با مراجعه به تک تک کتیبه های آثار باستانی منطقه اصفهان شناسنامه مستدل و مستند آنها را پیدا و ثبت و ضبط کرد. یک کتیبه اطلاعات زیادی را بازتاب می دهد مانند تاریخ ساخت بنا بانی و نیز معمار و گاهی شرایط ساخت که از داده های آن می باشند.اما گنجینه تنها شامل بازنویسی کتیبه نیست بلکه یک دوره تاریخ نیز اصفهان استاد آثار و بنا را به شکل دوره بندی تاریخی طبقه بندی کرده مانند آثار دوره دیالمه عصر سلجوقی دوره صفوی و ... با ذکر تاریخچه ای از اوضاع اصفهان در آن دوره تاریخی .
این تاریخ‌نگار استاد هنرفر را پایه‌گذار گروه آموزشی تاریخ دانشگاه اصفهان معرفی کرد و ابراز تاسف نمود از اینکه اثر جامع و مفصل دکتر هنرفر که استاد نام «اصفهان شهر تاریخ» بر آن نهاده بود انتشار نیافته است.کتابی که به گفته دکتر عبدالمهدی رجائی جلد نخست آن حاوی اطلاعات ارزنده ای نو و بدیع در معرفی مجلات شهر اصفهان و سابقه و تحولات آن بود . دکتر میر جعفری در پایان گفت: دکتر لطف الله هنرفر علاقه عجیبی به تاریخ دوره ایران باستان داشت و این دوره را نیز تدریس می کرد. او تعهد به انجام کارهای علمی و استوار باذوق و با کمالی با یک اندیشه سختکوشی و دقت نظر ،مهربانی و فروتنی بذل بیدریغ و صمیمانه دانش خود به شاگردان و دانشوران را از فضایل علمی و انسانی آن استاد فرزانه دانست .
دکتر جواد نیستانی سخنان خود را با ذکر تاریخچه‌ای درباره سی و سه پل، یکی از آثار معماری عصر شاه‌عباس اول صفوی در اصفهان آغاز کرد. وی گفت: این پل که در امتداد خیابان چهارباغ قرار دارد، بر روی رودخانه زاینده‌رود به صورت شمالی– جنوبی بنا شده و در عهد صفوی منطقه چهار باغ قدیم و منطقه چهار باغ جدید یا ناحیه هزار جریب و محلة ارامنة جلفا را به یکدیگر متصل می‌ساخته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس با استناد به منابع تاریخی و سفرنامه‌های عصر صفوی افزود: در باب تاریخگزاری این بنای عهد صفوی _ زمان آغازین ساخت و انجام آن_ خطای فاحشی روی داده است. در منابع تاریخی دورة صفوی اشاره‌ای به سازندة پل نشده اما تاورنیه، نخستین سیاحی است که الله وردیخان را بانی آن دانسته است و به پیروی او دیگر سفرنامه‌نویسان و نیز برخی از مورخان از آن سردار به عنوان سازندة پل نام برده‌اند. آنچه سبب تقویت نظر تاورنیه می‌شود نوشته فیگروآ، سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس است. به گفتة او در این باره که الله‌وردیخان پل را ساخته باشد در همان عصر نیز تردید وجود داشته و این شبهات و شماری اتهامات به او از سوی دشمنان سردار قزلباش مطرح می‌شده است؛ حال آنکه الله‌وردیخان مخارج ساخت پل را عهدار بوده است. با اینهمه، به رغم تصریح منابع به نام سازندة پل، به نظر می‌رسد، با توجه به ساخت پلی توسط الله‌وریخان در 1010ق در لار شیراز و تجربه‌ای که او در این باره اندوخته بوده، شاه عباس سردار قزلباش خود را تنها مأمور به پایان رساندن آن کرده است. از همین رو، پس از اتمام بنای پل، نام وی بنام اتمام رسانندة آن شهرت یافته‌ است و نه به نام سازندة آن.
دکتر نیستانی با اشاره به اینکه محققان دربارة تاریخ اتمام پل به خطا رفته‌اند، گفت: برخی از محققین ماده تاریخی که میرزا علی‌نقی کمره‌ای متخلص به نقی دربارة پل گلپایگان آورده‌ است مربوط به پل‌الله‌وردیخان در اصفهان دانسته‌اند. چگونه ممکن است ساختمان پل عظیمی به مانند پل الله‌وردیخان که فرمان ساختن آن در 1006ق صادر شده است در 1005ق به اتمام رسیده باشد. حال آنکه بنا بر نوشتة ملاجلال منجم پل در دوازدهم رجب 1011ق اتمام یافته و شاه عباس نیز ماده تاریخ «خانه دلگشا شدش تاریخ» را برای به پایان رسیدن آن ساخته است.
سخنران بعدی مراسم دکتر علی‌اکبر جعفری بود که درباره ویژگی‌های معلمی دکتر هنرفر به ایراد سخنرانی پرداخت.عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه دکتر لطف‌الله هنرفر، تاریخ‌دان، اصفهان‌شناس و نویسنده و پژوهشگر فرزانه‌ای بوده بیان کرد: اصفهان و فرهنگ و تمدن ایران زمین،وام‌دار مجاهدت علمی و سخت‌کوشی‌ها و تلاش‌های ایشان در عرصه‌های مختلف اداری و اجرایی است.
این پژوهشگر در ادامه تلاش و خدمات استاد هنرفر را در زمینه آموزشی و پژوهشی ستود و گفت: استاد در زمینه تدریس و تعلیم با توجه به تربیت و پرورش دانشجویان متعدد که امروزه هریک خود از مفاخر علمی ایران محسوب می‌شوند، کارنامه درخشانی نیز از خویش بر جای گذاشته است. دکتر جعفری با تاکید بر اینکه تمام ویژگی‌های کلی بیان شده درباره استاد جای آن دارد که مورد بررسی و واکاوی بیشتر و دقیق‌تر قرار بگیرد، به پاس افتخار شاگردی ایشان، به برخی ویژگی‌های معلمی این انسان فرهیخته و انسان فرزانه پرداخت.
وی در ادامه گفت: من در کلاس‌های درس این معلم بزرگ و مراوداتی که با ایشان داشتم، ویژگی‌های شاخص یک معلم وارسته را دیدم که برگ زرین دوران تحصیلاتم بوده است. دکتر جعفری تلاش برای پرورش شاگردانی اخلاق‌مدار را یکی از ویژگیهای برجسته استاد برشمرد. و در پایان نیز از دیگر خصوصیات وی؛ اشراف علمی و آشنایی بسیار زیاد با متون علمی، نظم و انضباط در رعایت دقیق حقوق دانشجویان، دقت و وسواس علمی- پژوهشی، برخورداری توامان از علم و عمل، تلاش برای کشف استعدادهای شاگردان و هدایت آنها در مسیر استعدادهایشان و بی‌توجهی به زخارف دنیوی و داشتن بنیه اعتقادی قوی و انتقال آن به مخاطبین یاد کرد.
دکتر محمد موقتیان آخرین سخنران این مراسم بودند.
سیل چون آمد به دریا بحر گشت دانه چون آمد به مزرع گشت کشت
چون تعلق یافت نان با جانور نان مرده زنده گشت و با خبر
بنده از سال 1336 تا سال 1339 در مدرسه ناصریه رفت و آمد داشتم. در فرهنگ‌های ملل اروپایی به علت رشد و بالندگی هنرها انسان در کنار یکدیگر خیلی بهتر و زودتر مفاهیم هنری را در می‌یابد. زیرا هریک زبان دیگری هستند. این مقدمه را عرض کردم تا به این نتیجه برسم که روزگاری که مرحوم دکتر هنرفر اراده به نگارش کتاب آثار تاریخی اصفهان کرد هنر معماری در اصفهان زبان گویا نداشت، شایستگی‌های هنری از خط و معماری و کاشیکاری و ترکیب رنگ‌ها و هندسه معماری و حتی ترکیب ملاط‌های بنا، برای بیننده کما هو حقه روشن نبود، دسته دسته مردم می‌آمدند و می‌دیدند اما ظرایف کار و فلسفه شکلی اثر که در نهادش تعاریف بسیاری نهفته است کمتر برای بینندگان روشن بود مثلا بسیاری از اشکال و نقش‌هایی که بیننده از ظواهر و نمای بناهای باستانی می‌دیدند ولی کمتر متوجه می‌شدند که مثلا نام این اثر جنس و شکل و ماهیت پیدایی آن چگونه است مانند کاشی خشت، کاشی هفت رنگ، مقرنس، معرق، قطار، معقلی، گره، کاشی نره و شمه و غیره که این فرصت برای بازگو کردن هریک بسیار کم است. این مقدمه را عرض کردم تا این معنا روشن شود که استاد هنرفر توانست با تحریر اثر گرانقدر خود زبان گویای این همه دقایق و ظرایف هنری خاموش و مرده در اصفهان گردد. او خلاصه موفق گردید جسم و شکل خاموش این همه بناهای پر از رمز و راز را زبان‌دار کند و از دل آنها خبرهایی به گوش هوش ببیندگان برساند.
چون تعلق یافت نان با جانور نان مرده زنده گشت و با خبر
گمان نمی‌کنم هیچ شهری در دنیا برای معرفی آثار اسلامی با اصفهان قابل مقایسه باشد، زیرا اصفهان علاوه بر داشتن بنای عظیمی مانند مسجد جمعه که به تنهایی یک موزه معماری اسلامی است بالغ بر یکصد و پنجاه اثر تاریخی دیگر دارد که هریک از آنها در دوره معینی بنا شده و معرف خصوصیات معماری آن دوره است، به همین دلیل هم هست برای مطالعه سیر سبک‌های معماری ایرانی طی چهارده قرن اخیر اصفهان شهر نمونه به شمار می‌رود و از این جهت بی‌نظیر است. اگر بخواهیم وارد این مقوله بشویم بیش از این زمان لازم دارد که فرصت این مجلس شایسته و در خور این موضوع نیست. کتاب گنجینه آثار تاریخی اصفهان محصول حدود ده سال کار مداوم و شبانه‌روزی مرحوم دکتر هنرفر است که اگر به مقدمه کتاب و سپاسگزاری آن مرحوم از بزرگان و دانشی‌مردانی که نامشان در مقدمه آمده است توجه شود در می‌یابیم که چگونه و با چه زحمت فزونی مؤلف به این همه دقایق و ظرایف پی برده است. مرحوم پروفسور هشترودی در حق زحمات دکتر هنرفر می‌نویسد: اولین بار که در اصفهان به آقای دکتر هنرفر برخوردم و همت ایشان را برای تدوین تاریخ هنری اصفهان مصمم و موقوف یافتم گمان نمی‌کردم که زحمت متوالی ده ساله ایشان تا چه حد در این کار توفیق یافته است. در جلسه دفاع رساله دکتری ایشان که شاهد و ناظر بودم، تقدیر استادان این توفیق را تضمین می‌کردم، زیرا بدون اغراق یک چهارم تاریخ هنر ایران وقف بر اصفهان خواهد بود و مرحوم دکتر عیسی صدیق سه مزیت برای این کتاب متذکر شده است. مزیت اول: صورت کاملی از کلیه آثار تاریخی اصفهان در این کتاب آمده است، مزیت دوم: متن تمام کتیبه‌های آثار تاریخی اصفهان در این کتاب عیناً نقل شده است، مزیت سوم: آن است که مرحوم دکتر هنرفر کتب قبل از خودش را به تمامی مطالعه کرده است . باری، بازنویسی این همه کتیبه در اصفهان واقعاً کار مشکل و سترگی است، آن هم 50 و 60 سال پیش با توجه به نبودن تکنولوژی‌های پیشرفته امروزین. ماحصل سخن آنکه کتاب گنجینه‌های تاریخی اصفهان محصول مطالعه و نشستن پشت میز نیست بلکه سالهای دراز در پهنه جغرافیای اصفهان به مداقه حرکت کردن است و از پای ننشستن.
در پایان خدمت دانشمندان و اساتید مجلس خاطر نشان می‌‌کنم بزرگانی که هریک نماد و آینی از فرهنگ ما هستند روزگاری در این مکان گرد هم می‌آمدند و برای اعتلای فرهنگ فرهنگ این سرزمین فکر می‌کردند برنامه می‌ساختند. چون مرحوم علی‌اصغر حکمت، دکتر عیسی صدیق، دکتر رضا‌زاده شفق، مرحوم مهران، مهندس فروغی، مهندس سیحون و غیره و امروز استاد دکتر محقق به سکانداری این کشتی را دارند خداوند وجود نازنینشان را حفظ کند. عزیزان من اگر خدمتتان عرض کنم که تقریباً همه مفاخر دوران در 50 سال قبل از مرحوم فروزانفر، دکتر عبدالله شیبانی و دیگران به نحوی در تشویق و راهنمایی مرحوم هنرفر برای تدوین کتاب گنجینه آثار هنری اصفهان سهمی داشته‌اند سخنی به گزاف نگفته‌ام بلکه از قدردانی‌های دکتر هنرفر به این مطلب پی برده‌ام و هم از زبان بسیاری از بزرگان آن روزگار ازجمله مرحوم استاد همایی می‌فرمودند بسیاری از کتیبه‌ها را من خوانده‌ام و آقای دکتر هنرفر به دست‌نوشته‌های استاد همایی در زمره مسموعات خویش تصریح دارد . آقای هنرفر از اعضای انجمن آثار ملی اصفهان نام می‌برد، جا دارد از آنان یعنی دکتر عباس فاروقی، رئیس دانشکده ادبیات و دکتر کارو میناسیان یاد کنم که در زمره زبده‌ترین و علاقه‌مندترین افرادی بودند که به نحوی با عشق دلبسته فتراک این سرزمین بوده‌اند و خادم آثار ملی و مفاخر این مرز و بوم و نامشان بر پیشانی فرهنگ می‌درخشد علاقه‌مند نشر مکتوبات دکتر هنرفر است .
سخنان خود را با ماده تاریخی که یکی از شعرای اصفهان برای کتاب مرحوم هنرفر ساخته است، به پایان می‌‌برم.
تا به کی سودای جمع سیم و زر داری به سر
نام نیکی نه ز خود باقی، به جای سیم و زر
هست این تألیف بهر اهل مشرق رهنما
باشد این مجموعه بهر خلق مغرب راهبر
گرچه باشد اصفهان نصف جهان با این کتاب
می‌توانی یک جهان را دید بی رنج سفر
خامة برنا دو تاریخ از پی طبعش سرود
آن یکی با سیر شمس و این یکی دور قمر
دفتر گنجینه‌های اصفهان گردید طبع
گرد شد از لطف حق گنجینه‌های پر گهر
مصراع اول 1384 قمری – مصراع دوم 1344 شمسی
در پایان این مراسم لوح تقدیر انجمن به پاس سالها خدمات ارزنده استاد لطف الله هنرفر به خانواده ایشان تقدیم شد.