نسخه خطی وقف‌نامه شاه عباس اول صفوی ‏
دکتر سیدمسعود شاهمرادی
نسخه خطی وقف‌نامه شاه عباس، که با شماره مدرک ‏Ir‏10-30353 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ‏نگهداری می شود، مشتمل بر صورت وقف‌نامه شاه عباس اول صفوی (حکومت ۹۹۶ - ۱۰۳۸ ق.) است ‏که مواردی را بر «سادات حسینی»، «ساکنین نجف»، «سادات بنی فاطمه»، «مستحقان شیعه»، «مرقد علی ‏بن ابی‌طالب(ع) و «مقبره صفویه» وقف کرده است. ‏
بخش اول این وقف نامه مربوط به «سادات حسینیِ ساکن مدینه»‏‎ ‎و «ساکنین نجف» است. مطابق این ‏بخش از وقف‌نامه، شاه عباس آنچه تا آن تاریخ، یعنی تا سال ۱۰۱۳ق.، داشته، یعنی کاروانسرای میدان ‏نقش جهانِ اصفهان و قیصریه و بازارِ دور میدان و حمام معروف به حمام شاهی را که خود احداث کرده ‏است، وقف کرده که نصف مال الاجاره آنها را مدد معاش سادات حسینی، از زن و مرد، که ساکن ‏مدینه‌اند بپردازند و آنچه باقی می‌ماند در مدد معاش ساکنین نجف صرف کنند. ‏
بر اساس بخش دوم این وقف نامه، شاه عباس، نصف کاروانسراها و مستغلات و املاک و اراضی و ‏باغ‌ها و آسیاب‌ها و جداول و انهار و قنواتی را که در تصرف شرعی خود داشته است، چه در اصفهان و ‏چه در جای دیگر، وقف کرده که حاصل آنها را در وجه ساداتِ بنی فاطمه، از زن و مرد به شرط آنکه ‏شیعه باشند، و یا در وجه مدد معاش مستحقان شیعه بپردازند. همچنین مقرر کرده که پس از مرگ او، ‏نصف دیگر آنها هم وقف باشد به این شرط که حاصل آنها را نخست صرف تعمیر و آبادانی و زراعت ‏و مصالح آن املاک کنند؛ تولیت آن را نیز به پادشاه وقت سپرده و یک عشر حق التولیه هم قرار داده ‏است. ‏
بر مبنای بخش سوم این وقف نامه، شاه عباس همه اسبانِ ایلخی خود را، از نر و ماده و اخته، و همه ‏شتران و گوسفندان و گاوان و نیز همه جواهر و مرصع آلات و نقره خود را بر مرقد علی بن ابی‌طالب ‏‏(ع) وقف کرده است که چهار قبه مرصع بسازند و بر ضریح نصب کنند. او قید کرده که چون خود به ‏زیارت آن بقعه خواهد رفت، طلا آلات را صرف مذهب کردن گنبد آن کنند.‏
در بخش پایانی این وقف نامه نیز آمده که شاه عباس همه آلات چینی و مسینه خود و همچنین قالی‌های ‏بزرگ و کوچک و قالیچه‌های خویش را بر مقبره صفویه وقف کرده است. او قید کرده که از اینگونه ‏اموال در آینده نیز هرچه به دست آید وقف باشد و ثواب این موقوفات را متوجه شاه طهماسب و شاه ‏اسمعیل و فخرالنسا بیگم، مادر خود، و سلطان حسن میرزا و سلطان حمزه میرزا و شیخ صفی‌الدین و ‏سلطان احمد میرزا کرده و به صراحت گفته است که اسمعیل میرزا و حیدر میرزا و صدرالدین خان و ‏شیخ شاه بیک و اولاد آنها را از بازماندگان صفویه، از این ثواب محروم کرده است. ‏
نسخه خطی «وقف‌نامه شاه عباس» توسط محمدکریم بن اسماعیل قاضی، با خط نسخ و در قرن 11 ‏قمری کتابت شده است. آغاز و انجام این نسخه خطی چنین است: ‏
آغاز: الحمد لله الذی وقف کل حامد فی الوقف... .‏
انجام: ... فیه مصلحه الوقت کما هو المزبور‎.‎
‏ ‏ ‏ ‏